"Саны-Мөге" шүлүглелге поэтиктиг шакты эрттирген

Кызылдың хоочуннар дазылга бажыңының херээжен хиндиктиг чонунуң даргазы Шангыр Ондар "Саны-Мөге" шүлүглелге поэтиктиг шакты эрттирген.

Шаг-шаандан кударанчыг, уяранчыг, сонуурганчыг үелер хөй-ле.
Тыва АССР-ниң улустуң чогаалчызы С.А.Сарыг-оолдун «Саны-Мөге» - тыва чонда уттундурбас нептерээн шүлүглел, мөңгеде дириг.
Бистиң дазылга бажыңның хоочуннары улуг сонуургал-биле сактып, уран номчулгалыг поэтиктиг шакка идепкейлиг киришкеннер. Кижи бүрүзүнүң кончуг ынак чогаалы болур ол шүлүглелди бижииринге хевир-майык болган маадыр – Саны-Шири Ооржак.
Ук ызыгуурундан ядыы арат Саны-Шири Шангырович Ооржак кончуг-ла ажылгыр кижи чораан. Ол бедик чаагай Мөңгүн-Тайганын барып чедери берге, агаар-бойдузу кадыг-шириин онзагай черинге чурттап чораан. Анаа-ла бөдүүн арат болур ол кончуг ажылгыр кижини шүлүкчу мөге кижи кылдыр эде адаан. Ынчангаш ооң шүлүглелиниң ады «Саны-Мөге» болган ужуру ында.
Бистиң хоочуннарывыстың сеткил-сагыжында «Саны-Моге» деп шүлүглелдин эге одуруглары уттундурбаан хевээр артып, номчуй бээрге уран номчулганы таалал- биле дыңнап, уярап, сагышсырап олурдулар.

«Элдеп-эзин хөйнү көрген
Эрткен үе дириг ному,
Адаларнын бирээзи боор
Ашак-биле таныжынар.

Човулаңның дөвүнчүүнче
Чайлып дужуп бадып-бадып,
Чолдуң бедик чадазынче
Чайлааннарның бирээзи-дир.

Каржыларга базындырган
Карактары шала куду,
Кадыг-бертти чурттап эрткеш,
Хавак эъди шүглү берген.

Башкы сынның меңгилери
Ала-була көзүлген дег,
Баштың дүгү агарыксап,
Алдан чыгап кырый берген:

Чолдаксымаар, хөрээ делгем,
Чочак-мочак күдер боттуг,
Ажыл-ишке дадыкканы
Арнында-ла илдең ирей.

Адавысты хүндүлээштиң
Адын хевээр адавадым:
Чогаалчынын мактап адаан
Шолазында Саны-Мөге!»

Саны-Ширинин салымы:
Каяа-даа баарга, феодалдарнын дарлалы бергедээн, каяа-даа баарга, аш-чут, човулаң диргелген, кайда-даа мал-маган чудап өлүп турар – ядыы араттын салымы ындыг болган. Ынчангаш дан адарга-ла байларга хөдел болур, ол шагнын ядыы арадынын дың-кара чангыс салымы ол турган.
Ынчалза-даа Саны-Шириге куш-ажыл өөрүшкүнү бо-ла эккээр турган. Ада-иезинин мындыг чагыг-сөстери ону бо-ла хей-аът киирип чалгынналдырар турган:

"Хүнүң сенээ чырыткы боор,
Күжүң сеңээ азырал боор,
Чалгаа чорба, кежээ чору,
Чангыс чорба, өөрлүг чору».

Улуг Лениннин, Октябрьнын Социалистиг Улуг революциязының ачызында, 1921 чылда Тывага тиилээн Улусчу революцияның ачызында бугу Тыва араттарның амыдыралы ышкаш, ядыы-түреңги Саны-Ширинин амыдырал-чуртталгазы ам үндезини-биле өскерилген.

#кдипи #минтруд #кызылскийдоминтернат #поэтиктигшак #уранномчулга #активноедолголетие #идекпейлигузунназын